تاثیر فضای شهری بر الگوهای رفتاری (نمونه موردی:رفتار فراغتی در بوستان های منتخب شهر تهران)

چکیده: شهرها به ویژه کلان شهرها، کانون بیشترین ناهنجاری های رفتاری هستند؛ لذا دست یابی به یک راهبرد کارآمد مدیریت رفتار، از جمله مهم ترین وظایف مدیریت و برنامه ریزی شهری است. رابطه میان فضا و رفتار یا محیط و اجتماع، هم در علوم اجتماعی (زیبا یی شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی و مدیریت) و هم در علوم محیطی (معماری، جغرافیا و شهرسازی) به پیدایش الگوهای نظری منجر شده که در مجموع راهنمای مناسبی برای تدوین یک مدل فضا محور در مدیریت رفتار شهری است؛ درون مایه نظریه های فوق این است که فضا باز تولید اجتماعی دارد؛ فضای شهری به طور اعم و سیمای شهری به طور اخص، باز نمود رفتاری پیدا می کند؛ بدین معنا که فضای موزون انسان را به رفتار موزون و فضای ناموزون انسان را به رفتار ناموزون هدایت می کند. دیدگاه فضایی در کلان شهر تهران تاکنون یا مستقیماً مورد توجه نبوده یا در حدی ناچیز مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با هدف بازشناسی ارتباط و تأثیر فضا در رفتار براساس روش تحقیق تجربی (آزمایشی) در پارک های منتخب شهر تهران به عنوان نمونه موردی، مداخله فضایی برای سامان دهی سیمای شهری را به عنوان ابزار هدایت و مدیریت پایدار الگوهای رفتاری (فردی، جمعی) در کلان شهر تهران پیشنهاد می کند. روش انتخاب از میان پارک های سطح شهر تهران بر این اساس طرح شده است که جهت مقایسه دو نوع فضای فراغتی بوستان (یکی با ساختاری ساماندهی شده و دیگری با ساختاری نابه سامان) تنها فضا به عنوان یک عامل تأثیرگذار بر رفتار ایفای نقش کند و باقی عوامل تأثیرگذار چون فرهنگ، پایگاه اجتماعی و طبقه درآمدی برای بوستان های متناظر یکسان باشد و این امر از طریق انتخاب نمونه های موزون و ناموزون در یک ناحیه شهری (خرده تقسیمات منطقه شهری)امکان پذیر می باشد. جدایی گزینی اجتماعی- فضایی افراد در شهرها(نظریه اکولوژی اجتماعی: مکتب شیکاگو) باعث می شود که اشخاص با پایگاه های اجتماعی، درآمدی و فرهنگی یکسان در یک محدوده جغرافیایی گرد آمده و سکنی گزینند و هر چه این محدوده جغرافیایی کوچکتر در نظر گرفته شود همگنی افراد ساکن در آن بیشتر دیده خواهد شد. یافته ها از مقایسه ثبت رفتارها در بوستان های متناظر قلمستان و یاس در ناحیه 7 از منطقه 1 شهرداری تهران و بوستان های متناظر 15 خرداد و گلستانه در ناحیه 3 از منطقه 18 شهرداری تهران نشان می دهد که تأثیر فضای ناموزون در تولید رفتار ناهنجار به گونه ای کاملاً موثر با رابطه ای قوی بوده و فضای موزون نیز با رابطه ای ضعیف تر اما محسوس باعث هدایت رفتار بازدیدکنندگان از فضا به سوی رفتار هنجار خواهد بود. کلید واژگان : فضای شهری، فضای موزون، فضای ناموزون، رفتار شهری، رفتار فراغتی، پارک های شهری، منطقه 1 شهرداری تهران، منطقه 18 شهرداری تهران.